mgr inż. Paweł Kaźmierski
Stworzenie od podstaw terenu zielonego o charakterze naturalistycznym nie jest wbrew pozorom prostym działaniem. Przystępując do tego zadania musimy dokonać starannej analizy warunków panujących na danym terenie takich jak rodzaj gleby, wilgotność podłoża, nasłonecznienie, zasobność w składniki pokarmowe, odczyn, zawartość części organicznych. Pomocne jest również rozeznanie się w gatunkach roślin występujących w najbliższym otoczeniu. Uwzględniając szereg czynników możemy prawidło dobrać gatunki do nasadzenia. Należy pamiętać, że przyroda w swojej mądrości dąży w naszym klimacie zawsze do odtworzenia ostatecznego zbiorowiska roślinnego jakim jest las, bór, puszcza. Oczywiście w specyficznych konfiguracjach terenu i klimatu las się nie może wytworzyć ale dla większości terenu Polski właśnie las jest ostatecznym efektem sukcesji ekologicznej.
Należy zwrócić baczną uwagę na stan biologiczny terenu. Często bowiem na nieruchomościach po zakończeniu procesu inwestycyjnego panują warunki dalece odbiegające od stanu równowagi biologicznej. Warstwy gleby są zaburzone w wyniku prowadzenia prac ziemnych. Zalegają resztki materiałów budowlanych. Martwica glebowa przykrywa warstwę humusową. Takie warunki są nieprzyjazne biologicznie dla prawidłowego rozwoju roślin. W zasadzie taka sytuacja zastana na posesji wymaga przeprowadzenia czegoś na kształt sukcesji ekologicznej. Należy ożywić biologicznie podłoże poprzez dodanie czynnego kompostu, sporej ilości masy organicznej i mikroorganizmów glebowych.
W doborze gatunków należy kierować się kilkoma zasadami aby w maksymalnym stopniu wykorzystać zarówno potencjał miejsca jak i samych roślin:
- sadzimy gatunki o wymaganiach maksymalnie zbliżonych do miejsca na którym będą rosły,
- w pierwszej kolejności sadzimy gatunki rodzime, najlepiej dostosowane do lokalnego klimatu,
- w przypadku gatunków obcego pochodzenia preferujemy gatunki nieinwazyjne, sprawdzone w najbliższym otoczeniu lub miejscach o zbliżonym klimacie,
- dobieramy gatunki proste w uprawie, które łatwo rozmnożyć wegetatywnie lub generatywnie,
- w założeniu winno znaleźć się wiele gatunków będących pokarmem dla organizmów pożytecznych,
- o ile to tylko możliwe sadźmy rośliny motylkowe wiążące azot,
- stosujemy układ piętrowy w nasadzeniu,
- pamiętamy o wprowadzaniu gatunków kwitnących wczesną wiosną i późnym latem,
- stosujemy organiczne materiały do ściółkowania podłoża,
- rośliny sadzimy w takim zagęszczeniu aby w ciągu maksimum dwóch sezonów wegetacyjnych zakryły całą powierzchnię,
- tworzymy rabaty zróżnicowane gatunkowo
- do nasadzeń pozyskujemy rośliny ze szkółek lub innych ogrodników nigdy z natury.
Dla celów niniejszej prezentacji rozpatrzmy kilka potencjalnych lokalizacji dla założenia rabaty naturalistycznej. Wykorzystamy różne typy zbiorowisk roślinnych, warunki siedliskowe.
Słoneczna, umiarkowanie wilgotna rabata
Otwarty teren do zagospodarowania po budowie domku jednorodzinnego. Podłoże zaburzone po prowadzeniu prac ziemnych, gleba mineralna w miarę wilgotna, działka nasłoneczniona.
W pierwszej kolejności należy ożywić glebę poprzez dodanie materii organicznej w postaci kompostu, nawozów zielonych, wprowadzić mikroorganizmy glebowe. Na takim siedlisku możemy stworzyć rabatę mającą swój pierwowzór w widnej, leśnej polanie, roślinności łąkowej lub nadwodnej.
Dysponując takim siedliskiem stworzymy rabatę bogatą w gatunki będące pożytkami dla owadów. Możemy, dla stworzenia tła, wprowadzić krzewy liściaste i iglaste lub alternatywnie wysokie, rozłożyste byliny. Byliny przeznaczone do nasadzeń podzielimy na trzy grupy. Pierwsza grupa roślin o wysokości powyżej 130cm, druga grupa wysokości 130-30cm i trzecia do 30cm. Pierwsza grupa będzie wyraźnie przyciągać wzrok i dominować w nasadzeniach, druga grupa stanowi wypełnienie dla pierwszej zaś trzecia zadarnia podłoże uniemożliwiając rozwój chwastom jednorocznym. Ponadto w grupie trzeciej możemy wykorzystać też wiosenne rośliny cebulowe, bulwiaste i kłączowe zimujące w gruncie dla uatrakcyjnienia rabaty na początku sezonu wegetacyjnego. Powierzchnie podłoża solidnie ściółkujemy materiałami organicznymi takim jak kora, zrębek drzewny, sieczka ze słomy, liście, skoszona trawa wolna od nasion. Przestrzenie między wysokimi bylinami możemy śmiało obsadzić niskimi roślinami runa leśnego, które będą dekoracyjne przed uzyskaniem przez górne piętro bylin pełnego wzrostu.
Propozycje rodzajów bylin do tego typu założenia według układu piętrowego, w zestawieniu ujęto rośliny o różnych wymagań wodnych:
grupa wysokie – parzydło, świecznica, aralia, aster, ostróżka, tojad, naparstnica, sadziec, dzielżan, słonecznik, funkia, oman, języczka, płomyk, rabarbar, rudbekia, dziewanna, jukka, miskant;
grupa średnie – parzydło, amsonia, akant, krwawnik, kłosowiec, przywrotnik, zawilec japoński, orlik pospolity, bylica, aster, tawułka, jarzmianka, babtisia, dzwonek, ostrogowiec, nachyłek, kokorycz, ostróżka, tojad, goździk, serduszka, naparstnica, omieg, jeżówka, sadziec, bodziszek, kuklik, dzielżan, słonecznik, żurawka, funkia, oman, dziurawiec, ubiorek, lawenda, jastrun, języczka, łubin, pysznogłówka, kocimiętka, wiesiołek, mak, żółwik, płomyk, odętka, rozwar, wielosił, pięciornik, miodunka, rodgersja, rudbekia, szałwia, drakiew, rozchodnik, czyściec, rutewka, dziewanna, pełnik, przetacznik, jukka, miskant, tatarak, drżączka, trzcinnik, turzyca, śmiałek, proso, kosmatka, kokoryczka, piwonia, kosaciec, żywokost;
grupa niskie – dąbrówka, smagliczka, gęsiówka, zawciąg, aster, jarzmianka, żagwin, dzwonek, kokorycz, goździk, serduszka, bodziszek, kuklik, żurawka, funkia, ubiorek, lawenda, jastrun, kocimiętka, mak, płomyk, pierwiosnek, pięciornik, fiołek, miodunka, sasanka, szałwia, rozchodnik, rutewka, dziewanna, przetacznik, turzyca, kostrzewa, kokoryczka, kosaciec.
Słoneczna, sucha rabata
Otwarty, silnie nasłoneczniony teren do zagospodarowania po budowie domku jednorodzinnego. Podłoże zaburzone po prowadzeniu prac ziemnych, gleba mineralna, piaszczysta, sucha.
W pierwszej kolejności należy ożywić glebę poprzez dodanie materii organicznej w postaci kompostu, gliny, nawozów zielonych, wprowadzić mikroorganizmy glebowe. Dodatek gliny i kompostu w warstwie ornej poprawi stosunki wodne w przyszłości, materiały te w znacznym stopniu przyczyniają się do zwiększania kompleksu sorpcyjnego w glebie. Na takim siedlisku możemy stworzyć rabatę mającą swój pierwowzór w suchej murawie.
Byliny sadzone na tego typu stanowisku podzielimy na dwie grupy. Pierwsza grupa wysokości 60-20cm i druga do 20cm. Trwałymi, dominującymi wysokością elementami mogą być krzewy i małe drzewa przystosowane do wzrostu na ubogich, suchych siedliskach takie jak nasze rodzime kosodrzewiny i karłowe odmiany rokitnika, grusza wierzbolistna. Wiele gatunków wiosennych roślin cebulowych może sprawdzić się jaki doskonały dodatek uatrakcyjniający to założenie z uwagi na właściwości fizjologiczne tej grupy roślin. Rośliny cebulowe późną wiosną zamierają i nadmiar wody latem byłby dlań szkodliwy. Ponadto w zdecydowanej większości pochodzą z rejonów górzystych o wysokich amplitudach temperatur pomiędzy śnieżną zimą a suchym latem. Na takie stanowisko polecałbym tulipany botaniczne i gatunki dzikie, szachownice cesarskie, szafirki, śniadki, krokusy botaniczne, kosaćce cebulowe (Juno).
Propozycje rodzajów bylin do tego typu założenia według układu piętrowego:
grupa wysokie – amsonia, krwawnik, przywrotnik, dzielżan, orlik pospolity, bylica, aster, babtisia, dzwonek, ostrogowiec, nachyłek, goździk, naparstnica, omieg, bodziszek, kuklik, dzielżan, dziurawiec, ubiorek, lawenda, jastrun, łubin, pysznogłówka, kocimiętka, wiesiołek, mak, pięciornik, szałwia, drakiew, rozchodnik, czyściec, dziewanna, przetacznik, turzyca, kosaciec, ożanka;
grupa niskie – smagliczka, gęsiówka, zawciąg, aster, żagwin, dzwonek, goździk, bodziszek, kuklik, ubiorek, lawenda, kocimiętka, mak, płomyk, pięciornik, fiołek, sasanka, szałwia, rozchodnik, przetacznik, turzyca, kostrzewa, kosaciec, rojnik, kocanki, jastrzębiec, szarotka, macierzanka, oregano.
Cienista, wilgotna rabata pod okapem drzew
Stanowisko pod okapem starych drzew liściastych z domieszką iglastych. Podłoże żyzne, zasobne w próchnicę, umiarkowanie wilgotne.
Początkowo problematyczne przy sadzeniu nowych roślin może być przerośnięcie podłoża przez korzenie drzew. W miejscach mocno przekorzenionych najlepiej posadzić byliny runa, które korzenią się płytko pod powierzchnią ściółki, rozprzestrzeniają za pomocą kłączy, rozłogów, bulek czy nasion. Podczas wykonywania nowych nasadzeń należy dołki pod rośliny zaprawiać kompostem. Rośliny dobierajmy w taki sposób aby opadające jesienią liście nie stanowiły dlań problemu, można je było łatwo usunąć i przekompostować w innym miejscu. Aby zapewnić optymalne warunki wzrostu należy powierzchnię podłoża ściółkować rozdrobnionymi liśćmi, kompostem, zrębkiem drzewnym, kompostem korowym.
Z uwagi na specyfikę tego stanowiska rośliny zalecane do nasadzenia w tych warunkach zostaną podzielone na dwie grupy. Pierwsza grupa obejmuje byliny, które nie zamierają na okres lata a druga zamierające na okres lata.
Grupa pierwsza zostanie podzielona dodatkowo na trzy podgrupy ze względu na osiąganą wysokość. Pierwsza podgrupa roślin o wysokości powyżej 130cm, druga podgrupa wysokości 130-30cm i trzecia podgrupa do 30cm.
grupa wysokie – parzydło, świecznica, aralia, tojad, funkia, języczka, długosz królewski;
grupa średnie – parzydło, przywrotnik, zawilec japoński, tawułka, jarzmianka, dzwonek, kokorycz, kokoryczka, tojad, serduszka, bodziszek, kuklik, żurawka, funkia, języczka, miodunka, rodgersja, rutewka, turzyca, kosmatka, bergenia, pióropusznik, nerecznica;
grupa niskie – dąbrówka, jarzmianka, dzwonek, kokorycz, serduszka, bodziszek, kuklik, żurawka, funkia, pierwiosnek, bergenia, mukdenia, fiołek, miodunka, rutewka, turzyca, kokoryczka, barwinek, paprotnik.
Grupa druga: zawilec gajowy, żółty i lipski, ziarnopłon, zawilczyk, trójlist, czworolist, przebiśnieg, śnieżyczka, cebulica, sangwinaria, kokorycz, pierwiosnek Siebolda.
