dr inż. Beata Płoszaj – Witkowska
Hortiterapia (terapia ogrodnicza, ogrodolecznictwo) to jedna z najnowszych form terapii niekonwencjonalnej, wykorzystująca rośliny w celu poprawy kondycji fizycznej i psychicznej człowieka. Hortiterapia jest rodzajem terapii, która łączy w sobie elementy medycyny, psychologii, rehabilitacji, pedagogiki specjalnej oraz ogrodnictwa w celu poprawy ludzkiego zdrowia. Niedoceniana przez lekarzy, a stosowana przede wszystkim w różnych ośrodkach terapii zajęciowej, która polega na biernym przebywaniu w ogrodach specjalnie przystosowanych dla osób niepełnosprawnych intelektualnie, ruchowo, lub ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, z zaburzeniami sensorycznymi, z autyzmem, ADHD, różnymi zespołami lub poprzez czynny udział w wykonywanych pracach w ogrodzie, szklarni. Hortiterapia coraz częściej wykorzystywania jest w terapii uzależnień od alkoholu i narkotyków oraz narzędzi cyberprzestrzeni. Uczestnicząc w specjalnie dobranych do typu niepełnosprawności pracach ogrodowych stają się pełnoprawnymi, współodpowiedzialnymi za wzrost i rozwój roślin w ogrodzie co wpływa pozytywnie na poprawienie ich samopoczucia i proces rehabilitacji.
Dla wielu osób jedynym sposobem uczestniczenia w tego typu zajęciach jest bierna terapia polegająca na samym przebywaniu w otoczeniu roślin, oglądaniu przyrody jak również pracy innych bardziej sprawnych pacjentów w ogrodzie, słuchaniu szumu liści i traw ozdobnych, wąchaniu zapachu kwiatów krzewów, bylin jak i roślin jednorocznych (np. lilak pospolity, azalia pontyjska, rezeda wonna, groszek pachnący, tytoń ozdobny, petunia ogrodowa, smagliczka nadmorska, floks wiechowaty, piwonia ogrodowa, lilie z grupy mieszańców orientalnych i orientalno-trąbkowych, longiflorum i trąbkowych, lawenda ogrodowa, hiacynt wschodni), dotykaniu roślin o bardzo różnej teksturze liści (np. szorstkie, miękkie, zimne). Terapia czynna jak i bierna może być prowadzona w:
- ogrodzie,
- parku,
- lesie (sylwoterapia),
- szklarni,
- pracowni florystycznej.
Terapia czynna polega na wykonywaniu określonych czynności wpływających na wspomaganie rehabilitacji. W zależności od typu niepełnosprawności i wielu pacjenta w ogrodzie w ramach terapii czynnej wykonuje się:
- siew nasion (dla osób starszych i małych dzieci wybiera się nasiona duże np. dyni ozdobnej, słonecznika ogrodowego, fasoli ozdobnej, groszku pachnącego),
- pikowanie siewek,
- wykonywanie sadzonek (koleusa) ,
- sadzenie roślin do gruntu lub na zagony podwyższone (roślin jednorocznych uprawianych z sadzonek, cebul tulipanów, narcyzów, lilii, hiacyntów),
- pielenie,
- grabienie liści,
- zbieranie owoców, warzyw i nasion kwiatów,
- podlewanie.
- nawożenie,
- cięcie kwiatów np. na suche bukiety.
Natomiast w okresie jesieni i zimy wykonywanie kompozycji świątecznych np., stroików Bożego Narodzenia, wieńców.
Dostępne w Polsce programy terapii ogrodniczej są bardzo zróżnicowane i zależą od dostępnego zaplecza ogrodniczego, wykwalifikowanej pełnej pasji kadry i możliwości potrzeb pacjentów. Pierwsze w Polsce studia podyplomowe kształcące słuchaczy z Hortiterapii powstały w Uniwersytecie Warmińsko – Mazurskim w Olsztynie. Hortiterapia nie jest oficjalnie uznaną w Polsce formą terapii i rehabilitacji, ale zajęcia ogrodnicze są włączane w programy realizowane w domach pomocy społecznej, ośrodkach odwykowych, na warsztatach terapii zajęciowej oraz w szpitalach, które posiadają zaplecze ogrodnicze w postaci ogrodu, szklarni, a nawet parku.
Każdy ogród może być miejscem prowadzenia zajęć dla dzieci z integracji sensorycznej (SI), która polegaja na stymulacji pojedynczych zmysłów słuchu, wzroku, węchu, dotyku i smaku lub polisensorycznej terapii (wielozmysłowość) oznaczaącej uruchomienie wielu zmysłów na raz. Przykładami takich ogrodów są miejsca zielone o bardzo zróżnicowanym doborze gatunków roślin takich jak kwiatów charakteryzujące się zapachem , ciekawą teksturą liści (czyściec wełnisty, floks szydlasty, szałwia omszona) o jadalnych kwiatach (nasturcja pnąca, bratek ogrodowy, stokrotka pospolita, mieczyk ogrodowy) ale warzyw, ziół i innych.
Sylwoterapia zwana również drzewoterapią to terapia przez pobudzanie organizmu do samoleczenia energią czerpaną z drzew, którą wykorzystuje się w leczeniu dzieci z różnym typem niepełnosprawności oraz osób starszych. Sylwoterapię najczęściej poleca się osobom w stanach napięcia emocjonalnego, o obniżonym nastroju i depresji, z trudnościami w kontakcie werbalnym, przy otępieniu typu Alzheimerowskiego i innych, upośledzeniu umysłowym, w tym u dzieci z zespołem Downa, do stymulacji zmysłowej osób niewidomych, przy leczeniu chorób infekcyjnych górnych dróg oddechowych Zajęcia prowadzone mogą być zarówno z całą grupą, jak i indywidualnie.
Drzewoterapia daje sposobność oddziaływania na wszystkie zmysły pacjenta, jego przeżycia wewnętrzne, a także możliwość rozładowania napięć i stymulacji sensorycznej. W trakcie spaceru można pobudzić różne zmysły takie jak:
- słuch – poprzez szum wiatru, liści, śpiew ptaków, trzaskające gałęzie pod stopami,
- węch – za pomocą zapachu ściółki, kwiatów, kwiatostanów,
- wzrok – za pomocą barw kory, kwiatów, owoców oraz liści w różnych porach roku i ich kształtów,
- dotyk – używając tekstury liści, szyszek, kory drzew,
- smaku – owoców orzechów laskowych, kwiatów w cieście naleśnikowym bzu czarnego oraz robinii akacjowej.
